Καλή Πρωτομαγιά σε όλους μας!
Καλά τη γιορτάζουμε, αλλά τι γνωρίζουμε για αυτήν; Να, λοιπόν, κάποια πραγματάκια για τη μέρα που κάποιοι τρέχουν στους αγρούς και κάποιοι άλλοι στις πορείες.
Η πρώτη μέρα του Μαΐου, η Πρωτομαγιά, είναι μέρα αργίας για πολλές χώρες του κόσμου και είναι συνώνυμη με την Παγκόσμια Ημέρα των Εργατών («σήμερα δεν είναι αργία, αλλά απεργία»), δηλαδή την ημέρα που τιμούνται οι αγώνες του εργατικού κινήματος. Ο εορτασμός της όμως έχει τις ρίζες του στις παγανιστικές εορτές του παρελθόντος.
Ο μήνας Μάιος πήρε το όνομά του από τη Μαία, που ταυτίζεται με την Ατλαντίδα νύμφη, μητέρα του Ερμή, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο μήνας. Η Μαία ταυτίζεται με τη ρωμαϊκή θεά της γονιμότητας Bona Dea, η εορτή της οποίας λάμβανε χώρα τον μήνα αυτό. Σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης του χρόνου των αρχαίων Ελλήνων, ο Μάιος αντιστοιχούσε σε μέρος των μηνών Μουνιχιώνα και Θαργηλιώνα. Ήδη από τους Ρωμαίους, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς, ενώ σε όλη τη διάρκειά του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών.
Σύμφωνα με τις λαϊκές αντιλήψεις στη φυσιογνωμία του Μαΐου συνυπάρχουν το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος ιδιότητες οι οποίες συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στην πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά. Ο εθιμικός εορτασμός της ως της τελικής νίκης του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και της κατίσχυσης της ζωής επί του θανάτου έχει μακρότατη παράδοση με ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές, οι οποίες αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, των ζώων και των ανθρώπων.
Οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν το άνοιγμα των λουλουδιών και τον ερχομό της άνοιξης. Η πρώτη επίσημη γιορτή για τα λουλούδια ήταν τα Ανθεστήρια. Στα Ανθεστήρια «ξαναζωντάνευε» ο νεκρός Ευάνθης θεός, επίθετο του Διόνυσου, που από το χυμένο αίμα του φύτρωσε το αμπέλι. Αντίστοιχο στην Ελλάδα των νεότερων χρόνων δρώμενο της Πρωτομαγιάς ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου, όπου ένας έφηβος μιμούνταν τον πεθαμένο Διόνυσο, ενώ κορίτσια τον στόλιζαν με άνθη και του τραγουδούσαν μέχρι που «αναστηθεί» και μαζί του και όλη η φύση.
Αργότερα, με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς χάθηκε και τα έθιμα επιβίωσαν απλώς ως λαϊκές γιορτές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφανιών με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι. Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο που έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών.
Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι, σχεδόν, το μοναδικό έθιμο που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά. Οι ρίζες του ίσως βρίσκονται στην αρχαιότητα, καθώς είναι πολύ συχνή η χρήση τέτοιων στεφανιών στην αρχαία Ελλάδα. Το στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κλήματος ή άλλο και στολιζόταν με λουλούδια και κλαδάκια καρποφόρων δέντρων, όπως η αμυγδαλιά, η συκιά και η ροδιά. Το διακοσμούσαν, ακόμα, με στάχυα από σιτάρι και κριθάρι, με κρεμμύδι, αλλά και με σκόρδο για το μάτι. Η χρησιμοποίηση πρασινάδας και όχι τόσο λουλουδιών με σκοπό τη μετάδοση της γονιμότητάς τους ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των μαγιάτικων συνηθειών. Στον αγροτικό χώρο, μάλιστα, δε θεωρείτο απαραίτητο το πλέξιμο στεφανιών. Αρκούσε η τοποθέτηση πάνω από την πόρτα του σπιτιού μιας δέσμης από χλωρά κλαδιά ελιάς, συκιάς, νερατζιάς, πορτοκαλιάς και άλλα μαζί με λουλούδια. Απαραίτητη ήταν, επίσης, η ύπαρξη μεταξύ τους φυτών αποτρεπτικών του κακού, όπως είναι η τσουκνίδα, το σκόρδο και άλλα.
Σήμερα, το μαγιάτικο στεφάνι δεν παραπέμπει πλέον σε συνειρμούς σχετικούς με την ευφορία, την υγεία, την αποτροπή του κακού, τη γονιμότητα. Πάντως, αποτελεί μία ευκαιρία για όλους μας να δραπετεύσουμε από την καθημερινότητα και να απολαύσουμε την ομορφιά της φύσης.
